Uyuz Hakkında Bilinmesi Gerekenler
Sarcoptes scabiei adı verilen bir tür akar insan vücudunda yaşayabildiği için uyuz hastalığı olarak bilinir. Gözle görülmesi mümkün olmayan bu akar cildin üst dokusuna yerleşir ve sivilceye benzeyen yoğun kaşıntılar oluşturur. Hastalık, uyuz hastası bir kişinin sağlıklı bir kişiyle doğrudan teması ya da aynı evi paylaşması yoluyla insandan insana bulaşabilir.
Uyuz Nedir?
Uyuz hastalığı enfeksiyon değil. Sarcoptes scabiei adı verilen bir mikroskobik canlı, mayt (mite) olarak bilinen akarlardan yayılan ve insan vücudunda yaşayabilen bir türdür. Derinin üst tabakasını istila eder ve tüneller yoluyla yayılır ve yoğun kaşıntılı ve döküntülü bir hastalık yapar. Dünya çapında yaygın olan bu hastalık, insandan insana doğrudan temas yoluyla yayılır. Bulaş, aynı yerde uzun süre kalan insanlar arasında yayılır.
Akarların hastalığı bulaştırması yerine, akarların insan vücuduna yerleşip çoğalması uyuz hastalığını oluşturur. Sonuç olarak, bu durum istila olarak adlandırılır. Tedavinin temel amacı, vücudun akarlardan temizlenmesi ve bu akarların neden olduğu döküntünün ortadan kaldırılmasıdır.
Uyuz Hastalığı Nasıl Bulaşır?
Uyuz, hasta biriyle uzun süreli ve doğrudan temas nedeniyle bulaşır. El ele tutuşma, havlu, çarşaf ve yastık gibi ortak eşyaların kullanılması ve aynı evde yaşamak, bulaşıcı hastalıkların yayılmasına neden olabilir. Hastalık, insanların çok fazla temas halinde olduğu ve kalabalık olduğu birçok yerden bulaşabilir. Ancak uyuz akarları, pire ve diğer böcekler gibi uçamadığı ve atlayamadığı için el sıkışma veya sarılma gibi kısa süreli temaslardan hastalığa yakalanmaları zordur. Özellikle salgın dönemlerinde, hasta bakım merkezleri, rehabilitasyon merkezleri ve huzurevleri gibi bedensel temasın yoğun olduğu yerlerde çok hızlı yayılabilir.
Hayvanlarda da üreyen bir akardır, ancak insan vücudunda üreyen uyuz akarı ile hayvanlarda üreyen akar türü aynı değildir. Hayvanlarla temas sonrası bu uyuz akarları, insan vücudunda üreyemediği için hastalığa neden olmadan bir süre sonra ölür.
Uyuz Belirtileri Nelerdir?
Sivilce benzeri döküntüler ve yoğun kaşıntı uyuzun işaretleridir. Gündüz daha hafif olan kaşıntı, gece arttığında artar. Hatta bir kişiyi uykudan uyandıracak kadar yoğun bir kaşıntı olabilir. Bununla birlikte, yaşlılar ve çocuklarda kaşıntının daha belirgin olduğu söylenebilir.
Hastalığın kuluçka süresi boyunca, uyuzu nereden aldığını belirlemek bazı durumlarda zor olabilir çünkü hastalar bu süre boyunca yakın temas halinde oldukları kişilere uyuz bulaştırabilir. Kişinin ilk kez uyuz olduğu durumlarda, belirtilerin ortaya çıkması ortalama olarak sekiz haftayı bulabilir. Bununla birlikte, daha önce uyuz geçirmiş kişilerde belirtiler genellikle temastan bir ila dört gün sonra ortaya çıkar. Uyuz hastalığı tüm vücutta görülebilir, ancak el, parmak arası, koltuk altı, dirsek, kasık, meme ucu, cinsel organ, bel ve kalça gibi derinin katlandığı bölgeler en çok etkilenir.
Uyuz Tanısı Nasıl Konur?
Akar yumurtası ya da dışkısının deri altında bulunması, kaşıntı ve döküntü şikâyeti ile doktora başvuran kişilerde uyuz tanısı sağlar. Norveç uyuzu veya kabuklu uyuz olarak bilinen uyuz türü dışındaki vakalarda vücuttaki akarlar çok az olduğundan, akarlar veya deri altı tünelleri bazı durumlarda tespit edilmesi zor olabilir. Bu nedenle, özellikle uyuz salgını dönemlerinde, tedavi başlarken akar ve akar yumurtası aranmaz. Uyuz akarları insan vücudunda 1-2 ay kadar yaşayabilir, ancak vücudun dışında 48 ila 72 saat içinde ölür. Ayrıca, bu akarların on dakika içinde 50 °C üzeri sıcaklıklarda öldüğü de söylenebilir.